Fonksiyonel Gıdalar
Fonksiyonel gıdalar, hastalıkların önlenmesi ve tedavisi de dâhil olmak üzere, sağlığa faydası olan bir besin grubudur. Bir gıdanın fonksiyonel gıda olabilmesi için;
- Sağlığı iyileştirme
- Hastalık riskini azaltma ve oluşumunu önleme
- Zihinsel ve fiziksel olarak iyi hissettirme gibi özellikleri olmalıdır.
Fonksiyonel Gıdaların Özellikleri
Fonksiyonel gıdalar, hiç işlem görmemiş doğal gıdalar (domates-likopen), işlevsel bir besin öğesi ile zenginleştirilmiş gıdalar (iyotlu tuz) ya da zararlı bir bileşiği çıkartılan gıdalar (sodyumu azaltılmış tuz) olabilir. Gıda içerisindeki bazı bileşikler değiştirilerek ve yararlılığı artırılarak fonksiyonel gıdalar üretilmektedir.
-
- Fenolik maddeler: Genelde bitkilerin yaprak, çiçek, meyve gibi canlı dokularında, odunsu dokularında ve çekirdeklerinde bulunur. Meyveler sebzelerden daha çok fenolik madde içerir.
- Antioksidanlar: Domates, elma, kayısı, çay, üzüm, sarımsak, kiraz, bitkisel yağlar, soğan ve incir gibi besinler doğal olarak antioksidan içerir.
- Diyet lifleri: Kuru baklagiller, meyve, sebzeler, tam buğdaylı ürünler diyet lifleri içerir.
- Probiyotikler ve prebiyotikler: kefir, yoğurt, pırasa gibi besinler.
- Vitaminler
- Sülfür içeren bileşenler
- Fitoöstrojenler
gibi maddeler gıdalara eklenerek gıdayı fonksiyonel hale getirebilir.
Fonksiyonel Gıdaların Ortak Özellikleri
- Gıda formunda ürünlerdir (kapsül veya toz halinde değildir),
- Doğal gıda bileşenleridir,
- Diyetin bir parçası ve tüketimi güvenli olmalıdır,
- İçeriği besin etiketinde belirtilmelidir.
Fonksiyonel Gıdaların Zararları
Fonksiyonel gıdalar da insanlar için olumsuz sonuçlara neden olabilir. Bitkisel gıdaların “doğal” olarak etiketlenmesi kesin güvenilir olduğu ya da yan etkisi olmadığı anlamına gelmez. Bu gıdalar biyolojik olarak aktiftir ve kullanım dozuna göre tedavi edici ya da toksik etkiye sahip olabilir. Bunun için kullanırken ‘doz’ ayarlaması çok önemlidir. Olumlu etkileri bilinen gıdaların yüksek dozlarda alınması;
- Toksik etkiler
- Toksik olmayan etkiler
- Gıda alerjisi
- Gıda intoleransına (gıda birleşiminin sindirilmemesi ya da emilmemesi) sebep olabilir.
Bir fonsiyonel gıda bileşeni olan beta-karotenin yüksek dozlarda alınması halinde; baş ağrısı, kusma, kemik anormallikleri, karaciğer hasarı gibi birçok durum meydana gelebilir.
Fonksiyonel Gıdaların Faydaları
Birçok çalışma fonksiyonel gıdaların; obezite, kolon kanseri, diyabet, kalp-damar hastalıkları ve koah üzerindeki olumlu etkilerini göstermiştir.
Hangi Gıdalar Fonksiyoneldir?
- Meyve ve sebzeler, hastalıkları önleyen ve azaltan belirli bileşiklere sahip olduklarından fonksiyonel gıdalar olarak kabul edilir.
- Domates, greyfurt, karpuz ve papaya gibi kırmızı meyveler likopen içerir. Çalışmalar likopenin prostat, akciğer ve mide kanserini azalttığını göstermiştir. Üzüm, kırmızı şarap, üzüm suyu, yaban mersini, böğürtlen, çilek, kiraz, patlıcan, kırmızı erik, portakal ve kırmızılahana gibi kırmızı ve mor meyveler ve sebzeler kan basıncında ve kalp krizinde azalmaya yol açar.
- Havuç, mango, kayısı, kavun, balkabağı ve tatlı patates gibi turuncu meyveler ve sebzeler beta karoten içerir. Şeftali, hurma ve nektari gibi sarı meyveler göz sağlığı, büyüme ve bağışıklık için oldukça önemlidir.
- Ispanak, hardal, mısır, bezelye ve avokado gibi sarı ve yeşil meyveler ve sebzeler, katarakt ve kalp hastalığının önlenmesi için önemli olan lutein ve zeaksantini içerir.
- Brokoli, Brüksel lahanası ve lahana gibi yeşil sebzelerin kanserin ilerlemesini önleyici etkisi vardır.
- Sarımsak, soğan, kereviz, armut ve hindiba gibi beyaz sebzeler anti tümör etkisi gösterir.
- Fermente gıdalar, sindirim için yararlı olan probiyotikleri içerdiğinden fonksiyonel gıdalar olarak kabul edilir. Probiyotikler ayrıca bağışıklık fonksiyonuna da yardımcı olabilir.
- Balıklar, omega-3 yağ asitlerini içerdiklerinden iyi bir fonksiyonel gıdadır. Somon, sardalye, uskumru ve ton balığı çok yüksek miktarda Omega-3 yağ asidi içerir.
- Çiftlik balıkları, yedikleri yem nedeniyle yabani balıklara kıyasla daha az omega-3 içerir. Bunun için yabani balık tüketmek önemlidir. Balık tüketmeyen insanlar için ceviz, keten tohumu, omega-3 takviyeli süt ve yumurta da iyi kaynaklardır.
- Çikolata fonksiyonel bir gıda olarak kabul edilir. Çikolatadaki kakao, endorfin ve serotonin seviyelerini artıran flavonoidleri içerir. Ayrıca kanı incelterek aspirine benzer bir etki yaratır. Bitter çikolata, sütlü çikolataya kıyasla daha fazla flavonoid içerir.