Dünyada sudan sonra en fazla tüketilen ve içimizi sıcacık yapan bir içecek olan çay, ilk defa Milattan Önce 2737 yılında, Çin İmparatoru Shen Nung tarafından, kaynayan suya çay yapraklarının düşmesi sonucu, tesadüfen bulunmuştur. Kaynayan suda oluşan farklı renkteki karışımın aroması ve tadı beğenilmiş, bu şekilde önce Çin’e, oradan da tüm dünyaya yayılmıştır. Türkiye ise 1990’lı yılların başında çay tohumlarının ithal edilmesi sonucu çay ile tanışmıştır. Japonya’da yeşil çayın 2- 3 dakika demlenmesi, İngiltere’de siyah çaya belirli oranda süt eklenmesi yaygınken, Türkiye’de bildiğimiz gibi siyah çayın daha yoğun bir şekilde demlenerek içimi tercih edilmektedir. Bunlara ek olarak Batı toplumlarında çay genellikle; tek kullanımlık bir çay poşetinin (1. 8- 2. 4 gram çay) 200- 250 ml sıcak suda 3-5 dakika bekletilmesi ile demlenmektedir.
Çay ve Sağlık İlişkisi
Hem yeşil hem de siyah çayın her yaş grubu için başta koroner kalp hastalıkları (KKH), inme, kalp damar hastalıkları (KDH), hipertansiyon, mide ve kolerektal kanser gibi çeşitli kanser türleri olmak üzere, artirit, antiviral ve antiinflamatuar hastalıklara karşı koruyucu ve kemik yoğunluğunu düzenleyici etkileri, yapılan araştırmalarla gösterilmiştir. Önceden demlenen poşet çay tekrar tekrar kullanıldıkça bitkinin suya dağılımı ve bitkiden suya geçen antioksidan seviyesi azalmaktadır.
Yapılan bir çalışmadaki poşet çay örneklerinde, en fazla fenolik madde içeriği yaseminli yeşil çay ile bergamotlu yeşil çayda; en fazla antioksidan içeriği ise bergamotlu siyah çay ile yaseminli yeşil çayda bulunmuştur. Yine aynı çalışmada, su sıcaklığındaki artış ve poşet çayı daldırma sıklığı, çayın poşetten dağılımını arttırmıştır. Partikül boyutundaki azalma da çay poşeti içindeki çayın şişmesini ve suya dağılmasını arttırmıştır. Ayrıca poşet kalınlığının az olması ve gözeneklerin fazla olması da suda dağılma hızını arttırmıştır. Sıcak suya daldırılmış çayın içine buz eklemek ise çayın aromasını arttırıyor.
Aslında asıl endişe edilen durum, poşet çayların ambalajlarıdır. Bu ambalajlar ne kullanılarak yapılmaktadır? Sağlığa zararlı mıdırlar? İşte bu soruların cevabını sizin için araştırdık…
Poşet Çay Ambalajlarının Hazırlanışı
Poşet çaylarda kullanılan filtre kâğıdı, bitki ve meyvelerin içindeki etken maddelerin suya geçişini sağlayan doğal liflerden üretilmektedir. Bu filtre kağıtları kâğıt, ipek veya plastikten de yapılabilmektedir. Genelde abaka adı verilen bir muz türü olan “Musa textilis” yapraklarının kalın saplarından çıkan ve 10-25 yaprak taşıyan sürgünden elde edilen liflerden hazırlanmaktadırlar. Kurutulan lifler işlenmek üzere fabrikaya gönderilmektedir. Hazırlanan kâğıt hamuru ise hidrojen peroksit ile beyazlatılmaktadır. Bu şekilde poşet çay üretimi için malzeme oluşmuş olmaktadır.
Poşet Çayların Sağlığı Bozabileceği Endişesi Doğru Mu?
Günlük poşet çay tüketimi vücudumuzda, toksinlere karşı savaşan antioksidan alımına katkı sağlamaktadır. Fakat çayın hazırlanma yöntemi, içeceğin antioksidan gücüne etki etmektedir. Bitki çaylarının tüketiminin artmasıyla birlikte çay firmaları da değişik özelliklerde poşet çaylar üretmekte ve gün geçtikçe çeşit sayısını arttırmaktadırlar.
- Tarım Bakanlığı’ndan izinli ve kaliteli tüm bitki ve meyve çaylarının uluslararası standartlara, yönetmeliklere ve Türk Gıda Kodeksi’ne uygun olarak üretilmesi gerekmektedir.
- Poşet çaylarda alüminyum zımba kullanılmaktadır. Gıdaya uygunluk sertifikası bulunan alüminyum tel teknolojisi ile üretilmiş ürünlerin tüketilmesinde sağlık ve hijyen açısından hiçbir sakınca olmadığı belirtilmektedir.
- İzinli üretilen bitki ve meyve çaylarının içerisinde hiçbir katkı maddesi ve boyar madde bulunmamalıdır. Bu sebeple suya geçen renk, bitkilerin doğal renkleri olmaktadır.
- Poşet çaylar ile normal demlenen çaylar farklı olabilmektedir. Fakat bu farkların sebebi bitkilerden kaynaklanmaktadır. Örneğin ıhlamur bitkisinin içerisinde özellikle çiçeklerinde müsilaj olarak adlandırılan yararlı bileşenler bulunmaktadır. Bu maddeler su alarak şişmekte ve kıvam kazandırmaktadır. Poşet çaylarda ıhlamurun yalnızca çiçek kısmı, yani müsilajı yoğun kısmı kullanılmaktadır. Aktarlardan alınan ıhlamurda ise bitkinin tamamı kullanılmaktadır. Bunlarda müsilaj oranı daha azdır ve bu müsilajlar da direkt suya geçtiği için çayda salyalanma yoğun olmamakta ve çaya kıvam kazandırmamaktadır.
Plastik Poşet Çayların Sağlık ile İlişkisi
Plastik poşet çay kullanımı sonucu demlenen çaya nanoplastik parçacıkların karıştığı gözlemlenmiştir. Bulunan bazı parçacıklar, insan hücrelerine sızabilecek kadar küçüktür. Tüketim sonucu ortaya çıkacak davranışsal ve gelişimsel etkiler ise bu partiküllere maruz kalma dozuna bağlıdır. Bu yüzden güvenilir olmayan plastik poşet çaylardan uzak durmak gerekir.
Öneriler
Birleşmiş Milletler, çevredeki ve insan vücudundaki plastik yayılımının etkileri üzerine daha detaylı incelemeler yürütülmesi gerektiğini açıklamış, uzmanlar ise söz konusu plastik partiküllerin insan sağlığı üzerindeki etkileri hakkında henüz net bir şey söylememektedirler. Bu sebeple dikkat edilmesi gereken birtakım önerilerimiz var:
- Plastik ambalaj kullanmayan veya kullanıyorsa da kaliteli ve güvenilir olanını kullanan, güvenilir markalardan poşet çay alınmalıdır.
- Poşet çayların kullanım şekli için ambalaj üzerindeki tavsiyeler dikkate alınmalıdır.
- Çayı plastik bardak yerine kaliteli porselen veya cam bardaktan içilmelidir çünkü çayın sıcaklığı, bardaktaki kimyasallar gibi zararlı maddeleri açığa çıkarabilmektedir.
- Çay içeceğiniz su, taze kaynatılmış yumuşak kalitedeki içme suyu olmalıdır.
- Bazı çay üreticilerinin geleneksel kağıt çay poşetleri yerine plastik çay poşetleri kullanması, Türk Gıda Kodeksi’ne uyulmaması, gıdaya uygunluk sertifikası bulunmayan alüminyum tel kullanılması veya çaya boyar madde eklenmesi sonucunda tüketicilerin sağlığı olumsuz yönde etkilenir. Bu konuda tüketiciler dikkatli olmalı, Türk Gıda Kodeksi’ne uygun ve güvenilir markalardan çaylarını temin etmeye özen göstermelidir.