Yağ Asitleri: Omega-5 Nedir?, Etkileri Nelerdir?

Besinlerde bulunan karbonhidrat ve proteinlerin yanı sıra önemli bir kimyasal grup olan yağ asitleri arasında omega yağ asitleri önemli bir yere sahiptir. Omega yağ asitleri içinde özellikle 3, 6 ve 9 çok iyi bilinmesine rağmen; omega 5 son zamanlarda popüler olmuş yağ asitlerindendir.

Omega 5 (ω-5) yağ asiti, 18:3 n-5 yapısına sahip olup, bu grupta öncü yağ asidi olarak punisik asit (PA) bilinmektedir. Bir konjuge linolenik asit (CLnA) türevi olan PA, aynı zamanda “süper CLnA” olarak da isimlendirilmektedir. PA’in en önemli bitkisel kaynağı olarak, %65-80 oranında bulunduğu nar çekirdeği yağı bilinmektedir. Hatta PA nar bitkisinin Latince adına atfen (Punica granatum L.) “Pomega-5” de denilmesine rağmen, ilk defa Trichosanthes krilowii, T. bracteata ve T. nervifolia adlı bitki türlerinden elde edildiği için bazı kaynaklarda “trikosanik asit” olarak da adlandırılmaktadır.

Türkiye’de nar çekirdeği meyve işleme sektöründe önemli bir atık olup ülkemizde yetiştirilen 15 nar çeşidindeki PA miktarının %70,42 ve 76,17 olması nedeniyle farmasötik ve nutrasötik endüstrileri için önemli bir kaynaktır. Başka bir çalışmada da İsrail, İspanya, Türkiye, İran ve Tunus’ta yetiştirilen nar çeşitlerinde de PA oranının %74 – 85 arasında değiştiği bulunmuştur.

 

Nar Tohumları

Nar tohumları nar suyu işlemeden elde edilen yan ürünlerdir. Nar tohumlarındaki (PSO) yağ çoğunlukla %65-80 konjuge yağ asidi, pünikik asit içerir. PSO birçok yararlı sağlık ve tıbbi etki için incelenmiştir. Obeziteye karşı olumlu etkileri olduğu bildirilmiştir ve farelerde elde edilen sonuçların toplam kilo artışı, leptin ve insülin direncinde bir azalma ve plazma adiponektin konsantrasyonunda bir artış olduğu gösterilmiştir. PSO’nun yenidoğan sıçan modelinde nekrotizan enterokolitlere karşı koruduğu gösterilmiştir. Bu koruyucu etki, gelişmiş bağırsak epitel homeostazı ve PSO’nun gelişen bağırsak mukozası üzerinde güçlü bir anti-inflamatuar etkisi ile ilişkiliydi.

 

Punisik Asit ve Metabolik Sendrom

Omega 5 yağ asidinin sağlık üzerine pek çok olumlu etkisi vardır. Ratlar üzerinde yapılan bir çalışmada (Arao ve ark., 2004), insan hepatoma HepG2 hücrelerinden üretilen ve LDL ve VLDL’nin bir bileşeni olan apolipoprotein B100 sekresyonunu azaltmıştır. Diğer yandan, diyetlerine PA eklenen OLETF (Otsuka Long Evans Tokushima Fatty) sıçanlarının daha zayıf oldukları ve yağ hücrelerinin apoptoza uğradığı gözlenmiştir. Başka bir çalışmada ise (Mcfarlin ve ark., 2009) punisik asit supplemenleriyle desteklenen yağ oranı yüksek farelerin, punisik asit supplementleriyle desteklenmeyenlere göre adinopektin oranlarında azalma ve leptin oranlarında artma gözlenmiştir. Ayrıca vücut ağırlığı ve ortalama kilo alma oranı da azalmıştır. Bu etkileriyle obezite ve kalp hastalıklarını önleme veya etkilerini azaltma özelliği olduğunu söyleyebiliriz.

Tip 2 diabetes mellitus, insülin salınımı veya lipit ve glikoz metabolizmasındaki bozukluklarla ilişkilidir . Diyabetin önlenmesi ve tedavisi öncelikli konular arasındadır. Meyve özleri güvenli, doğal ve kolay ulaşılabilir olduğundan, bu şekilde yaygın olarak kullanılmaktadır. Omega 5 yağ asidinin kanıtlanmış bir diğer etkisi de Tip II DM riskini düşürmesi ve insülin direncini düzenlemesidir. 2001’de Das ve ark. tarafından yapılan bir çalışmada günlük oral 300 ve 600 mg/kg nar çekirdeği yağının, 12 saat içinde kan glikozunu %47 ve %42 oranında düşürdüğü gösterilmiştir. Ancak bu etkinin düşük konsantrasyonlarda ortaya çıkmadığı da bildirilmiştir. Esmaillzadeh ve arkadaşlarının 2004’te yaptığı insan çalışmalarında ise hiperlipidemiye sahip Tip II diyabetli kişiler 3 ay boyunca düzenli olarak nar suyu tüketmiş. Çalışmanın sonunda insülin direncinin ve serum LDL konsantrasyonlarının düştüğü gözlenmiş. Ancak HDL kolesterol ile ilgili kesim bulgular yoktur.

 

Punisik Asit ve Antikanser Etki

Son on yılda kanser tedavisinde nutrasötiklerin kullanımında artış var. Kanserde PA kullanımı ile ilgili çalışmalar mevcuttur. Nar suyunda bulunan moleküllerin antikanser etkileri erken çalışmalarda araştırılmıştır. Dikmen ve diğ. meme kanserinde nar suyunun antiproliferatif ve apoptotik etkilerini göstermiştir. Potansiyel antikanser aktivitesine sahip olduğu bilinen uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitleri gibi farklı yağ asitleri türleri vardır. Bu tip yağ asitleri için iyi bir örnek olan PA, kanser tedavisi için araştırılmaktadır. Bir çalışmada PA, lipit peroksidasyon özellikleri yoluyla ve ayrıca protein kinaz C yolunu etkileyerek meme kanseri hücre proliferasyonunu inhibe etmiştir. Rocha ve diğ. PA içeren nar bileşenlerinin hem hücre hatlarının çoğalmasını hem de proinflamatuar sitokinlerin salgılanmasını inhibe ettiğini bulmuşlardır.

Prostat kanseri, birçok batı ülkesinde görüldüğü gibi Amerika’ da erkeklerde kansere bağlı ölümlerde ikinci sırada yer alan bir kanser türüdür. Malik ve ark. (2005), omega 5 yağ asidinin insanlarda prostat kanserini önleyici ve tedavi edici etki gösterebildiğini öne sürmektedir. Güçlü antioksidan ve antiinflamatuvar etkiye sahip olan omega 5 yağ asidinin kanser aktivitesini baskıladığı yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur. Prostat kanserinin patogenezinde yer alan enzimler; aromataz ve 5a-redüktaz ile steroit hormonlardır. PA, aromatazı inhibe etmek suretiyle, steroidogenezi önleyerek, hormon-bağımlı prostat kanserini engellemektedir. PA, androjen-bağımlı LNCaP hücrelerinde, çoğalmayı önleyici, antiandrojenik ve pro-apoptik etki göstermektedir.

 

Potansiyel Sağlık Etkileri

  • Egzema
  • Hormonal dengesizlik
  • Çeşitli kanser türleri. Özellikle prostat, cilt ve kolon kanseri.
  • Cildin yenilenmesi: Omega 5’in antioksidan etkisi cildi serbest radikallerin zararlarına karşı korur ve cildin doğal yağının üretimini dengeler. Ayrıca vücuttaki hormonal dengesizlikleri önlemeye yardımcı oluşu ile akne tedavisinde veya aknenin önlenmesinde de etkilidir.

 

Omega: 3, 5 ve 7

Omega-3, -5 ve -7’nin birlikte alınması tavsiye ediliyor. Özellikle; unutkanlık sorunu olanlar, immün sistemi zayıf olanlar, kaediovasküler hastalar, hiperkolesterolemik hastalar, diyabet hastaları, obezite problemi yaşayan hastalar ve cilt sağlığını korumak amacıyla hastaların tüketmesi tavsiye ediliyor.

 

Diğer Etkiler

  • Antioksidan Etki: Omega 5 çok güçlü bir antioksidandır. ORAC değeri 13.000/gr dir. Antioksidan gücü, üzüm çekirdeği ekstresinin 6 katıdır. Zarar görmüş hücre zarının onarılmasına yardımcı olur. Hayvan çalışlmalarında serbest oksijen radikallerini uzaklaştırdığı, makrofajlardaki oksidatif stresi ve lipid peroksidasyonunu azalttığı, yaşlı insanlarda plazma antioksidan kapasitesini artırdığı gösterilmiştir.
  • Antienflamatuar Etki: Omega 5 yağ asitleri vücut iltihaplarında çok önemli bir rol alan 5-lipoksigenase’ı önler. Dolayısıyla dizde, belde artroz dediğimiz kireçlenme ağrılarını azaltmaya yardımcı olur. Osteoartritli hastalarda eklem yıkımının baskılanabileceği öne sürülmüş ancak bunu kanıtlayacak bir çalışma henüz yapılmamıştır.
  • Omega 5 içeren nar çekirdeği, içerdiği doğal östrojen sayesinde özellikle menapozda vücut dengesini sağlar.

 

Gıda Uygulamaları

Nar çekirdeği ve kabuğu, meyve suyuna işlendikten sonra yan ürün olarak kalır. 2013 yılında Cam ve diğerleri, fonksiyonel özelliklerini geliştirmek için dondurmaya kabuk ve tohum yağını dahil ettiler. Soyma fenoliklerinin eklenmesi, antioksidan ve antidiyabetik aktivitelerde ve fenolik içeriğinde iyileşmelerle birlikte pH, toplam asidite ve renkte önemli değişikliklere yol açarken, süt yağının PSO ile değiştirilmesi konjuge yağ asidi içeriğini arttırdı. Böylece, punicalagins ve PSO’dan soyma ve PA’dan diğer moleküllerin fonksiyonel özellikleri ile sağlık yararları sağlayabilir. 2015 yılında Lucci ve diğerleri, narın tam tohum etanolik ekstraktının (PSEE), hormona bağlı prostat karsinomuna ve insan meme kanseri hücre hatlarına karşı antioksidan ve antiproliferatif özelliklerini kullanmak amacıyla bir nutrasötik / fonksiyonel gıda bileşeni olarak kullanılmasını önerdi. Bu nedenle PSEE, hastalıkların, özellikle kanserin önlenmesi için ürün formülasyonlarında katma değerli bir bileşen olarak desteklenebilir.

 

Sonuç olarak:

Doymamış yağ asitleri içerisinde en az bilinenlerden biri olan omega 5 yağ asitleri ve kaynağı nar çekirdeğinin günümüzde henüz keşfedilmeyen daha pek çok etkisi olduğu savunulmaktadır. Nar, antioksidan, antikanser, antienflamatuar ve antidiyabetik ve diğer birçok özellik dahil olmak üzere sağlık yararları nedeniyle insanın dikkatini çekmiştir. Yapılan çalışmaların yetersizliğine rağmen toksisite açısından çok güvenli, anti-obezite, kalp hastalıkları, alzheimer, osteoartrit ve diyabet gibi pek çok ciddi hastalıkta olumlu sonuçlar doğurmuştur.

Bir yorum Yaz