Besin Bağımlılığı: Nedir? Oluşumu, Göstergeleri, Besinler ve Çözümler

Bağımlılık, karşılaşılan sorunları yalnız başına çözmek ve insanın kendisine yön vermesi için gerekli yetenekten yoksun olma durumudur. Ekonomik ve ruhsal desteğe gereksinim duyma, kendi kendine yetmezlik gibi tanımlarla ifade edilmektedir. Bağımlılık yapıcı maddelerin tümü ve doğal ödüller, insan beyninin ödül yolağı olarak nitelendirilebilen mezokortikolimbik alandaki ekstrasellüler dopamin seviyesini arttırarak aktivite göstermektedir. Dopaminin aktivasyonu, insan beynindeki ana ödül yolağını oluşturmakta ve bu yolağın uyarılması ile ödül tecrübesi yaşanmaktadır. Bir teoriye göre belirli besinlerin de alkol veya sigara bağımlılığı gibi kimyasal bağımlılık geliştirilebileceği düşünülmektedir. Bu besinlerin tüketimi kişilerde ödül duygusunun oluşmasına ve tekrar tüketme isteğinin artışına yol açmıştır. Bu durum belirli besinlerin bağımlılık yapıcı etkileri olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu besinlerin alımı, beyindeki dopamin salınımını uyarmakta ve dopamin salınımı ile besin isteği daha da artmaktadır. Zamanla, beynin ödül sistemi bu etkilere daha da duyarlı hale gelmekte ve böylece bu besinlere karşı koymak giderek daha da zorlaşmaktadır.

 

Besin Bağımlılığının Oluşumu

Bir kişinin aşırı duyarlı olduğu, bir veya daha fazla besini düzenli olarak tüketmesi besin bağımlılığı olarak tanımlanmıştır. Bu yeme davranışı; stres, üzüntü veya öfke gibi duygulara yanıt olarak oluşabilmektedir. Bu davranış; özellikle obez bireylerde çok yaygın görülse de ilginç bir şekilde zayıf ve normal kiloda olan bireylerde de yüksek oranda gözlemlenmektedir. 

 

Besin Bağımlılığının Göstergeleri:

  • Tokluk hissine rağmen besin isteği duymak.
  • Hedeflenenden çok daha fazla yemek.
  • Aşırı doymuş hissedene kadar yemek.
  • Yeme sonrası suçluluk hissetmek ama sonrasında yine de yemeye devam etmek.
  • Yemek için bahaneler bulmak.
  • Kurallar konusunda tekrarlanan hatalar.
  • Yediğini başkalarından gizlemek.
  • Fiziksel sorunlara rağmen yemeyi bırakamamak.
  • Obsesif besin isteklerinin olması.
  • Vaktini yemek yemeyle geçirmek.
  • Tıkınırcasına yemek.
  • Yemek yeme durumunun ne kadar, ne sıklıkta ve nerede olacağı üzerindeki kontrolü kaybetmek.
  • Duygu durumlarını bastırmak için yemek yeme ihtiyacının olması.
  • Fazla miktarda yedikten sonra utanç, suçluluk, rahatsızlık duymak ve özgüvenin azalması.

 

Besin Bağımlılığıyla İlişkili Bazı Besinler:

  • Cips
  • Kızartma
  • Şeker
  • Çikolata
  • Kurabiye
  • Beyaz ekmek
  • Makarna
  • Dondurma

 

Besin Bağımlılığının Tedavisi:

Besin bağımlılığı tedavisi; duygusal, fiziksel ve psikolojik faktörleri de kapsamalıdır.

  • Düşünce kalıplarını tanımlamayı ve bunları değiştirmeyi, besin bağımlılığını tetikleyen faktörlerle başa çıkma yöntemleri oluşturmayı amaçlayan bilişsel davranışçı terapisi uygulanabilir. Bu tedavi uygulaması, bireysel olarak veya grup halinde yapılabilmektedir.
  • Depresyon veya anksiyete semptomlarını hafifletmek için doktor önerisiyle uygulanacak bir ilaç tedavisi yapılabilir.
  • Bireyin hayatında stres ve aşırı yemeye neden olan belirli sorunlara çözüm odaklı bir terapi uygulanabilir.
  • Besin bağımlılığı ile ilişkili olabilecek veya bunu tetikleyecek travmaların tedavi yapılabilir.
  • Besin seçimlerine ve beslenmenin planlanmasına sağlıklı bir yaklaşım geliştirilmesine yardımcı olacak beslenme danışmanlığı ve diyet planlaması yapılabilir.
  • Yaşam tarzı değişikliklerine gidilebilir.
  • Bir diyetisyen yardımıyla sağlıklı beslenmeyi hayat tarzı haline getirilebilir.
  • Fazla kafeinden kaçınılmalıdır.
  • Bol su içilmelidir.
  • Yemek yerken masaya oturulmalı, yemeğe odaklanılmalı ve besinler yavaş çiğnenmelidir.
  • Alışveriş öncesinde sağlıklı besinlerin olduğu bir market listesi hazırlanabilir ve bu listeye sadık kalmaya çalışılır.
  • Fastfooddan uzak durulmalı ve yemekler evde hazırlanabilir.
  • Düzenli egzersiz yapılabilir.
  • Yeterince uyunmalıdır.
  • İşyerindeki ve sosyal ortamlardaki stresi azaltılabilir.

 Uzmanlar bazı besinlerin bağımlılık yapma özelliklerinin; bu besinlere üreticiler tarafından eklenen yüksek düzeylerdeki gıda katkı maddeleri, tuz, şeker ve yağdan kaynaklandığını söylemektedir. Örneğin bazı cipsler, beyni uyuşturucu ve tütün gibi dopamin salınımını ve hazzı arttırmaktadır. Bazı çalışmalarda bu maddelerin beyinde gösterdikleri etkilerin aynı olabileceği söylenmektedir. Bu sebeple işlenmiş ve gıda katkı maddesi eklenmiş besinler yerine besin değeri yüksek besinlerle beslenmek gerekmektedir.

Özellikle bağımlı olunan besinleri çok fazla kısıtlamak, onlara yönelimi daha da arttırabilmektedir. Bu sebeple öncelikle bu besine olan bağımlılığı kabul etmek çok önemlidir. Yapılan bir çalışmada besin bağımlılığını kabul eden bireylerde, etmeyen diğer bireylere göre yeme isteği azalmıştır.

Bir yorum Yaz