Aromaterapi: Nedir? Sınıflandırılması, Kullanılan Bitkiler, Karışım, Faydaları

Bitkilerde bulunan uçucu yağlarla yapılan tedavi sistemidir. Uçucu yağlar oda sıcaklığında buharlaştıkları için ‘eterik yağ’ ya da ‘esans’ olarak adlandırılmaktadır. Aromaterapi; en eski şifa sanatlarından biridir. Kökeni MÖ 4500’e kadar dayanmaktadır. “Aroma” kelimesi; koku veya parfüm, “terapi” ise iyileştirmek için tasarlanmış bir tedavi anlamına gelmektedir. Psikolojik ve fiziksel refahı artırmak için çiçeklerden, ağaç kabuğundan, gövdelerden, yapraklardan, köklerden veya bitkilerin diğer kısımlarından elde edilen doğal bitki özlerini kullanan bütünsel bir şifa tedavisidir. Terapi için cilde uygulama, masaj, solunum veya suya daldırma yoluyla çeşitli uçucu yağları kullanır. Uçucu yağlar, karakteristik kokular üretebilen doymuş ve doymamış hidrokarbonlar, alkol, aldehitler, esterler, eterler, ketonlar, oksitler fenoller ve terpenler adı verilen bileşiklerin bir karışımıdır. Aromatik bitki materyalinden buharla damıtma veya mekanik olarak bitki özütünün elde edildiği uçucu sıvı maddelerdir. Kimyasallar yardımıyla üretilen yağlar gerçek uçucu yağlar olarak kabul edilmemektedir. 

 

Aromaterapi, fitoterapinin yani bitkilerde tedavi yönteminin alt kolunu oluşturmaktadır. Uygulamada kullanılan yağlar bitkilerin kök, çiçek, yaprak gibi bölümlerden elde edilen saf uçucu yağlardan oluşmaktadır. Bir bitkinin özel bir yerinden elde edilen esansın kimyasal ve tıbbi özellikleri, bitkinin ait olduğu kısmına göre farklılıklar gösterebilmektedir. Bitkilerde uçucu yağlar bitkilerin özel salgı organları ve parankimatik hücrelerinde bulunurlar. Uçucu yağlar asidik veya bazik değildir. Birçok uçucu yağ, antibakteriyel, antifungal, anti enfeksiyöz, antimikrobiyal, anti-parazitik, antiviral, antiseptik, antitümör ve bağışıklık uyarıcı etki göstermektedir. Uçucu yağların etki mekanizması şöyle açıklanabilir; uçucu yağların solunumu ile mukus tabakada, uçucu madde çözünür ve burundaki koku hücrelerini uyararak sinyal oluşturmaktadır. Sinyal, Olfaktör Bulbus olarak da adlandırılan koku soğancığı yoluyla beynin limbik ve hipotalamus bölgelerine iletilmekte bu sinyaller beynin serotonin, endorfin gibi uyarıcıların salınmasını ve rahatlama hissinin oluşumunu sağlamaktadır. Limbik sistem; beynin mod, hafıza ve duyguları içeren bölümdür. Bu durum neden kokuların anıları canlandırabileceği ve hatta post travmatik stresi bile tetikleyebileceğini açıklamaktadır.

 

 

Uçucu Yağların Elde Ediliş Yöntemleri

  • Distilasyon 

-Su distilasyonu; 

Yöntemin esası; soğutucu ile irtibatlandırılan bir cam balon içerisinde su ve bitki materyalinin 2-8 saat süre ile kaynatılarak, su buharı ile birlikte hareket eden yağ moleküllerinin soğutucuda yoğunlaştırılıp sudan ayrıştırılmasına dayanmaktadır. Elde edilen uçucu yağ miktarı volumetrik olarak ifade edilir. Su destilasyonu en iyi toz halindeki materyallerde sonuç vermektedir. 

 

– Su+buhar distilasyonu;

Buhar destilasyonu yönteminde cam kap içerisine yerleştirilen taze bitki materyaline basınç yardımıyla uygulanan buhar, yağ damlacıklarını da beraberinde sürükleyerek toplama kabına getirmekte ve yağ burada yoğunlaştırılarak sudan ayrıştırılmaktadır.

 

– Vakum distilasyonu;

Bazı bileşiklerin kaynama noktaları oldukça yüksektir. Bu bileşikleri elde etmek amacıyla sıcaklığı artırmak yerine basıncı düşürmek daha etkilidir. Basınç; bir kez bileşiğin buhar basıncının altına indirilirse, kaynama ve destilasyon işlemi başlamaktadır.

 

  • Ekstraksiyon Yöntemi

Aromaterapide kullanılan bir başka ayrıştırma yöntemi ise ekstraksiyondur. Ekstraksiyon işlemini geleneksel ve yeni metotlar olmak üzere iki gruba ayırabiliriz. 

Sokselet ekstraksiyonu ve maserasyon işlemi geleneksel yöntemle arasında olup işlem süresi uzundur ve büyük miktarlarda çevreyi kirletici çözücüler kullanılmaktadır. Süperkritik sıvı ekstraksiyonu, mikrodalga ekstraksiyonu ise son yıllarda geliştirilen hızlı, etkin ve modern yöntemler arasındadır.

 

  • Çözücü Ekstraksiyon;

Geleneksel ekstraksiyon yöntemi olup bitki materyali, direkt olarak oda sıcaklığında çözücünün içerisine batırılabileceği gibi bir sokselet içerisinde organik çözücü ile kaynatılmaktadır. Ekstraksiyon sonunda, organik çözücü destilasyon ile ortamdan uzaklaştırılarak geri kazanılmaktadır. Kalan yağsı kısım içerisinde ise uçucu bileşikler bulunmaktadır. 

 

  •  Süperkritik Sıvı Ekstraksiyonu

Süperkritik sıvı ekstraksiyonu (SFE), aslında bir çözücü ekstraksiyonudur. Organik çözücüler yerine, süperkritik sıvı özelliği gösteren maddeler çözücü olarak kullanılmaktadır. Süperkritik sıvıların düşük vizkoziteleri, sıvıların yüksek difüzyon katsayıları ile birleşince bitkiler için ideal bir ekstraksiyon maddesi oluşmaktadır. 

 

 

Aromaterapinin Sınıflandırılması

  • Kozmetik Aromaterapi

Kozmetik aromaterapide; cilt, vücut, yüz ve saç kozmetik ürünleri için bazı uçucu yağlar kullanır. Bu ürünler temizleme, nemlendirme, kurutma ve tonlama gibi çeşitli etkileri için kullanılmaktadır.

 

  • Masaj aromaterapi

Masaj sırasında saf bitkisel yağda; üzüm çekirdeği, badem veya jojoba yağı kullanımının olumlu etkileri olduğu gösterilmiştir.

 

  • Tıbbi aromaterapi

Modern aromaterapinin kurucusu Rene-Maurice Gattefosse, ameliyat sırasında hastalarına masaj yapmak için uçucu yağlar kullanmış, böylece uçucu yağların klinik olarak teşhis edilmiş tıbbi rahatsızlıkları iyileştirme etkisi üzerine tıbbi aromaterapi gelişmiştir.

 

  • Olfaktör aromaterapi (Koku Aromaterapisi)

Uçucu yağların solunması ile artmış duygusal zindelik, sakinlik, gevşeme ve rahatlama hissi ile sonuçlanmıştır. Stresin serbest bırakılması, güzel kokuların güzel hatıraları hatırlatmasından kaynaklanmaktadır.

 

  • Psiko-aromaterapi

Psiko aromaterapide, rahatlama, canlanma veya hoş bir anıyı bu yağlarla belirli ruh halleri ve duygular elde edilebilmektedir. Ancak psiko-aromaterapinin etkisini gösteren yeterli çalışma bulunmamaktadır.

 

 

Aromaterapide Kullanılan Bazı Bitkiler 

  • Okaliptüs Yağı

Okaliptüs; sineol (%70-%85), aromadendren, limonen, simen gibi vücuda yararlı biyoaktif maddeleri içermektedir. Okaliptüs yağı, sinir sistemi gibi çeşitli sistemleri; nevralji, baş ağrısı ve güçsüzlük için düzenlemek ve harekete geçirmek için kullanılmaktadır. Solunum sistemi ile ilişkili boğaz enfeksiyonları, nezle, öksürük, bronşit, astım ve sinüzit gibi hastalıklarda okaliptüsün olumlu etkiye sahip olduğu bilinmektedir.

 

  • Turnagagası (Geranium) Yağı

Turnagagası yağı; geranik, citronellol, geraniol, linalool, sitral, mirtenol, terpineol, meton ve sabinen gibi vücuda yararlı bileşenleri barındırmaktadır. Turnagagasının yağı genellikle aromaterapide duyguları kontrol etmek için kullanılır. Dermatit, egzama, yaşlanan cilt, bazı mantar enfeksiyonlarında, anksiyete ve strese bağlı problemlerde tercih edilmektedir. 

 

  • Limon Yağı

Limon yağı; esas olarak bağışıklık sistemini güçlendirmekte, sindirime yardımcı olmakta, ülserlere karşı koymakta ve beyaz kan hücresinin üretimini hızlandırmakta etkilidir.

 

  • Ylang Ylang Yağı

Ylang Ylang yağı; şok ve travma durumlarında kullanıldığında kalp atışını ve hızlı nefes almayı düzenleyici etkisi bulunmaktadır. Aynı zamanda depresyon, anksiyete, hipertansiyon, soğukluk, stres ve çarpıntılarda da etkilidir.

 

  • Çay Ağacı Yağı

Çay ağacı yağının içerdiği alfa-sabine adı verilen bileşen sayesinde; antiviral, antibakteriyel ve antifungal etkiye sahiptir. Tüberküloz, öksürük, bronşit, astım, nezle ve boğmaca gibi solunumla ilgili sorunların tedavisinde kullanılmaktadır. 

 

  • Biberiye Yağı

Biberiye yağı; hazımsızlık, kabızlık ve kolit semptomlarını hafifleterek sindirim sistemi üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. Ayrıca kardiyovasküler sistem üzerinde iyi bir etkiye sahiptir. Kan basıncını düzenler ve damar sertliğini önler.

 

  • Tea Tree

Bakteri, virüs öldürücü ve mantar yok edici özelliklere sahip olan tea tree uçucu yağı, özellikle enfeksiyonlara karşı kullanılır. Balgam söktürücüdür, iltihaplanmaları gidericidir ve önemli bir bağışıklık sistemi uyarıcısıdır. Enfekte olmuş yaraları, kesikleri temizlemek için kullanılır ve yara izlerinin geçmesini kolaylaştırarak cildin iyileşmesine yardım eder. Solunum sistemi enfeksiyonları, nezle, grip, soğuk algınlığı sorunlarında etkilidir. 

 

  • Santal/Sandal

Santal; tüm üriner sistem rahatsızlıklarında etkili bir antiseptiktir. Bakteri öldürücü ve damar daraltıcıdır. Nezleyi giderir. Boğaz ağrıları, kuru öksürükler, bronşit gibi solunum sistemi rahatsızlıklarında etkilidir. Hazım sistemi spazmlarını giderir ve mideyi rahatlatır. Yaraların iyileşmesine yardım eder. Egzama, akne, uyuz, kuru ve çatlamış cilt sorunlarında çözüm olarak kullanılır. 

 

  • Neroli

Neroli; kalp ve dolaşım sistemini güçlendirir. Spazm ve gaz giderici özellikleri, mide krampları, ishal, gaz nedenli karın şişkinliği ve hazımsızlık sorunlarını giderir. Cildi güçlendirir ve elastikiyeti arttırır. Stres çizgilerini ve kırışıklıkları gidermede, hassas ciltleri yatıştırmada ve yara izlerinin oluşmasını önlemede kullanılır. Hafif antidepresan ve sinir kuvvetlendirici özellikte olup, stres kaynaklı sorunlarda, asabi tansiyon, depresyon ve sıkıntı tedavilerinde yardımcı olur. Yatıştırıcı olarak, uykusuzluğa karşı yararlıdır.

 

  • Lavanta

Lavanta; sakinleştirici, yatıştırıcı ve antidepresandır. Duygusal dengeleyicidir. Uykusuzluk, baş ağrıları stres ve yüksek tansiyona karşı etkilidir. Antiseptik, bakteri öldürücü ve ağrı kesici özellikleri; böcek ısırmalarında, kesiklerde, yaralarda, yanıklarda, çürüklerde, lekelerde, alerjilerde, nezle, grip, soğuk algınlığı, boğaz enfeksiyonlarında ve romatizmada etkili yapar. Mide spazmlarını, bulantıları ve hazımsızlıkları yatıştırır.

 

 

Aromaterapi Karışımları

Uçucu yağların tek başına etkisi oldukça fazla olmakla birlikte farklı yağlarla karıştırılarak kullanılabilir. Aromatik karışımlar bileşenlerine göre sakinleştirme, çeşitli ağrıları azaltma, hücre yenileme, kasları uyarma, uykuya yardımcı olma gibi etkiler yaratabilirler. 

 

  • Dinlendirici Uyku Karışımı

3 damla lavanta yağı

2 damla papatya yağı

 

  • Uyandırıcı, Enerji Verici Karışım

10 damla nane yağı

5 damla portakal yağı

5 damla spearmint yağı

 

  • Bağışıklık Güçlendirici Karışım

1 damla tarçın yağı

1 damla karanfil yağı

1 damla okaliptüs yağı

1 damla biberiye yağı

1 damla portakal yağı

 

  • Sağlıklı Sindirim Sistemi Karışımı

1 damla anason yağı

1 damla kimyon yağı

1 damla rezene yağı

1 damla zencefil yağı

1 damla limon yağı

 

Bu karışımlar ele dökülüp koklanarak veya hava nemlendiricisine eklenerek kullanılabilir.

 

 

Aromaterapi ve Sindirim Sistemi Sağlığı

Sindirim sağlığı söz konusu olduğunda, uçucu yağlar; semptomları hafifletme, önleme, koruma ve iyileştirme işlevi görebilir. Uçucu yağlar, bağırsaklarda bulunan probiyotik adı verdiğimiz yararlı bakterilerin çalışmasını destekler. Uçucu yağlar her bağırsak rahatsızlığı için uygun olmasa da bazı bağırsak durumlarında kullanımı önerilmektedir. Ancak kullanmadan önce doktora mutlaka danışılmalıdır.

 Sindirim sistemi sağlığını destekleyici ve bulantı, karın ağrısı gibi semptomları giderici birkaç uçucu yağ önerisi:

 

Kekik ve Gül

Bağırsak bakterilerindeki dengesizlik belirgin hale geldiğinde disbiyozis olarak bilinen durum oluşur ve ciddi bir sağlık sorunudur. Disbiyozisi iyileştirmek için faydalı bakterilere zarar vermeden bunu başarmak gerekmektedir. Timol ve geraniol kaynağı olarak kekik ve gül uçucu yağları disbiyozis için önerilen yağlardır. 

 

Nane ve Zencefil

Nane ve zencefil yağı kombinasyonu mide bulantısı için kolay ve etkili bir yöntemdir. Nane, tüm yaygın irritabl bağırsak sendromuna (IBS) karşı iyileştirici özellik göstermektedir. Zencefil ise ülsere karşı koruyucu olarak kabul edilmektedir. 

 

Rezene ve Tarhun

Rezene ve tarhun sindirimi uyarıcı olarak kabul edilir. İkisinin birlikte kullanımında sindirim sistemini yatıştırıcı ve spazm önleyici etki görülmektedir. Solunum ve cilde uygulanarak kullanıldığından dolayı dozaja son derece dikkat edilmelidir. Kullanmadan önce bir doktora danışılmalıdır.

Özetle, aromaterapi kokulu bitkilerin doğal yöntemlerle elde edilen yağının terapi amaçlı kullanılmasıdır. Fizyolojik, ruhsal ve psikolojik iyileşmeyi düzenler. Bu terapi sadece hastalıkları önlemek için değil, aynı zamanda sindirim, dolaşım, kas-iskelet ve sinir sistemi hastalıklarının tedavisinde yardımcı olarak da kullanılmaktadır.

 

Uçucu Yağların Kullanımında Dikkat edilecek Hususlar

  • Uçucu yağlar dahilen kullanılmaz.
  • Masaj yapılırken, mutlaka taşıyıcı yağlarla seyreltilerek kullanılmalıdır.
  • Uygulama sırasında, uçucu yağlar göze temas etmemelidir.
  • Küçük çocuklardan ve ev hayvanlarından uzak tutulmalıdır.
  • Hepatit, epilepsi, kanser, Parkinson ve alerji gibi ciddi rahatsızlıkları olanlar mutlaka önce doktorlarına danışmalıdır.

 

 

Uçucu Yağların Çeşitli Rahatsızıklarda Bir Arada Kullanımı

Anksiyete Turunuç çiçeği, fesleğen
Baş ağrılarında

Depresyonda

Kas ağrılarında

Egzamada

Rahatlatıcı

Lavanta,papatya

Yasemin, limon, santal

Ardıç, biberiye, zencefil

Lavanta, papatya

Gül, lavanta, santal

Sistitte

Streste

Uykusuzlukta

Yaralarda

Yorgunlukta

Ardıç, santal/tea tree, santal

Lavanta, papatya/lavanta, ylang ylang

Lavanta, adaçayı, santal

Lavanta, tea tree

Lavanta, ardıç

 

 

Hastalıklarda Uçucu Yağların Kullanımı ve Kullanım Yöntemleri

Hastalık Uçucu Yağ Kullanım Yöntemleri
Artrit Rezene, biberiye, selvi,ardıç Masaj, aromatik banyo
Astım

Dermatit

Bergomat, kekik, okaliptüs

Neroli, ardıç, lavanta

Masaj, inhalasyon

Masaj, aromatk banyo

Gut Fesleğen, biberiye, ardıç Masaj, kompres
Hazımsızlık Lavanta, nane, fesleğen Masaj, kompres
Hipertansiyon Lavanta, ylangylang, neroli Masaj, aromatik banyo
Hipotansiyon Nane, biberiye, karabiber Masaj, aromatik banyo
Mide ve bağırsakta gaz birikmesi, şişkinlik

Romatizma

Safrakesesi taşı

Vertigo

Yanıklar

Yaralar

Karabiber, papatya, biberiye, ardıç

Ardıç, selvi, adaçayı, kekik

Biberiye, lavanta

Selvi, lavanta

Papatya, lavanta, tefarik

Lavanta, okaliptüs, tea tree

Masaj, kompres

Kompres, aromatik banyo

Masaj

İnhalasyon

Kompres

Kompres

 

*Kompres: Yaraların bakımında, şişlik durumunda ameliyatlarda ya da başka durumlarda cilde uygulanan yumuşak sıcak, soğuk ıslak bez.

*İnhalasyon: Maddenin solunum yolu ile vücuda alınması.

Bir yorum Yaz